જાણો રેલવે ટિકિટ અંગેના અગત્યના નિયમો

* ભારતીય રેલવે વિશ્વની ચોથી સૌથી મોટી રેલવે વ્યવસ્થા છે. ભારતીય રેલવેમાં દરરોજ 2.5 કરોડથી વધુ લોકો મુસાફરી કરે છે. ભારતમાં દરરોજ લગભગ 23 હજાર ટ્રેનો દોડે છે. લગભગ સાડા તેર હજાર ટ્રેનો પેસેન્જર ટ્રેન છે. જે લગભગ સાડા સાત હજાર સ્ટેશનોને આવરી લે છે. વર્ષ 2021માં ભારતીય રેલ મંત્રી અશ્વિની વૈષ્ણવે આપેલી માહિતી મુજબ હજુ પણ 37% ટ્રેનો ડીઝલ પર ચાલે છે. તો બાકીની 63% ટ્રેન વીજળી પર ચાલે છે. દરેક ટ્રેનની એવરેજ અલગ હોય છે. તેની એવરેજ ટ્રેનની સ્પીડ, ટ્રેનના એન્જીન અને તેના પર જતા સામાનના વજનના આધારે નક્કી કરવામાં આવે છે. જો સામાન્ય 12 કોચની પેસેન્જર ટ્રેનની વાત કરીએ તો તે 1 લીટર ડીઝલમાં 7-8 કિલોમીટરનું અંતર કાપે છે.
* જો કોઈ મુસાફર પાસે જનરલ કોચની ટિકિટ હોય તો તે કોઈપણ સમસ્યા વિના સમાન શ્રેણીની અન્ય કોઈપણ ટ્રેનમાં મુસાફરી કરી શકે છે. બીજી શ્રેણીની ટ્રેનમાં મુસાફરી કરવા બદલ મુસાફરને દંડ ભરવો પડી શકે છે. પેસેન્જર, મેલ-એક્સપ્રેસ, સુપરફાસ્ટ, રાજધાની એક્સપ્રેસ અને વંદે ભારત જેવી પ્રીમિયમ ટ્રેનોની શ્રેણીઓ અને ટિકિટના ભાવ અલગ-અલગ છે. આવી ઘણી ટ્રેનોમાં જનરલ ટિકિટને બિલકુલ મંજૂરી નથી. જો કોઈ મુસાફર પાસે રિઝર્વેશન ટિકિટ છે અને જો તે ટ્રેન ચૂકી જાય છે તો તે ટિકિટ સાથે બીજી ટ્રેનમાં મુસાફરી કરી શકશે નહીં. જો બીજી ટ્રેનમાં મુસાફરી કરતી વખતે પકડાઈ જાય તો TTE પેસેન્જરને ટિકિટ વિનાનું માને છે. આ ઉપરાંત નિયમો પ્રમાણે તેની પાસેથી દંડ વસૂલ કરી શકાય છે. દંડ ભરવામાં નિષ્ફળતા વધુ કાનૂની કાર્યવાહીમાં પરિણમી શકે છે. જો તમે ટ્રેન ચૂકી જાઓ તો તમારે રિફંડ માટે અરજી કરવી જોઈએ અને તમારે ચોક્કસપણે બીજી ટ્રેનમાં મુસાફરી કરવા માટે યોગ્ય ટિકિટ ખરીદવી જોઈએ.* જો તમે ટ્રેન ચૂકી જાઓ તો તમે રિફંડ માટે અરજી કરી શકો છો. આ માટે IRCTC એપમાં લોગ ઇન કરો અને TDR ફાઇલ કરો. તમારે ટ્રેનના વિકલ્પ પર ક્લિક કરવાનું રહેશે. આ પછી તમારે File TDR ઓપ્શન પર ક્લિક કરવાનું રહેશે. તમારી સામે ફાઇલ ટીડીઆરનો વિકલ્પ દેખાશે. ક્લિક કર્યા પછી, ટિકિટ દેખાશે, જેના પર તમે TDR ફાઇલ કરી શકો છો. તમારી ટિકિટ પસંદ કરો અને ફાઇલ TDR પર ક્લિક કરો. TDR માટેનું કારણ પસંદ કર્યા પછી, TDR ફાઇલ કરવામાં આવશે. તમને 60 દિવસની અંદર રિફંડ મળી જશે. જો તમે ટ્રેનના નિર્ધારિત પ્રસ્થાનના 48 કલાકથી 12 કલાક પહેલા કન્ફર્મ ટ્રેનની ટિકિટ કેન્સલ કરો છો, તો કુલ રકમમાંથી 25% કાપવામાં આવશે. જો તમે ટ્રેનના નિર્ધારિત પ્રસ્થાનના સમયના 4 કલાકથી 12 કલાક પહેલા તમારી ટિકિટ રદ કરો છો, તો ટિકિટની અડધી રકમ એટલે કે 50% કાપવામાં આવશે. પ્રતીક્ષા સૂચિબદ્ધ અને આરએસી ટિકિટો ટ્રેનના નિર્ધારિત પ્રસ્થાનના 30 મિનિટ પહેલાં રદ કરવી આવશ્યક છે, અન્યથા તમને રિફંડ મળશે નહીં.
* રેલવે અનુસાર મુસાફરો ફર્સ્ટ એસીમાં 70 કિલો અને સેકન્ડ એસીમાં 50 કિલો સુધીનો સામાન લઈ જઈ શકે છે. જ્યારે થર્ડ એસી માટે 40 કિલો સુધીનું વજન લઈ શકાય છે. સ્લીપર વર્ગ માટે વજન મર્યાદા 40 કિગ્રા છે. આ સામાનમાં ઘણી વસ્તુઓ લઈ જવા પર પણ પ્રતિબંધ છે. ટ્રેન, પ્લેટફોર્મ અને સ્ટેશન પર દરેક જગ્યાએ ધૂમ્રપાન પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. કોઈપણ મુસાફર તેની મુસાફરી દરમિયાન દારૂનું સેવન કરી શકશે નહીં. આમ કરવાથી 1000 રૂપિયાનો દંડ પણ થઈ શકે છે. તેની સાથે સજા પણ થઈ શકે છે.* જો કોઈ યાત્રી ઓફલાઈન અથવા કાઉન્ટર પર જઈને ટિકિટ બુક કરાવે છે તો તેમને ઇન્સ્યોરન્સનો લાભ મળતો નથી. રેલવેના ઇન્સ્યોરન્સનું પ્રીમિયમ 45 પૈસા છે. જનરલ કોચ કે ડબ્બામાં મુસાફર કરનાર આ લોકોને ઇન્સ્યોરન્સનો લાભ નથી મળતો. આમ તો આ ઇન્સ્યોરન્સ લેવો ન લેવા યાત્રી પર નિર્ભર કરે છે. રેલવે દુર્ઘટનામાં જો મુસાફરનું મોત થાય છે તો કંપની નોમિનીને 10 લાખ રુપિયા સુધી વીમાની રકમ ચુકવે છે. જો કોઈ યાત્રી વિકલાંગ થઈ જાય તો પણ કંપની 7.5 લાખ રુપિયા અને ઘાયલ યાત્રીને 2 લાખ રુપિયા આપે છે.
* રેલ્વે 60 વર્ષ કે તેથી વધુ વયના પુરૂષોને અને 58 વર્ષ કે તેથી વધુ વયની મહિલાઓને વરિષ્ઠ નાગરિકો માને છે. ભારતીય રેલ્વેની કેટલીક ટ્રેનો સિવાય, તેમાંની મોટાભાગની ટ્રેનોમાં બે પ્રકારના કોચ છે, આરક્ષિત અને અનરિઝર્વ્ડ. લોઅર, મિડલ અને અપર એમ ત્રણ પ્રકારના બર્થ છે. રિઝર્વેશન દરમિયાન, રેલવે વૃદ્ધ મુસાફરોની સુવિધાઓને ધ્યાનમાં રાખીને અગ્રતાના ધોરણે લોઅર બર્થ ફાળવે છે. મહિલા મુસાફરોના કિસ્સામાં આ સુવિધા 45 વર્ષની ઉંમર પૂર્ણ કર્યા પછી જ આપવામાં આવે છે. રિઝર્વેશન કરતી વખતે, તેમને કમ્પ્યુટર દ્વારા આપમેળે નીચેની બર્થ આપવામાં આવે છે. જો રિઝર્વેશન કરાવતી વખતે નીચલી બર્થ ઉપલબ્ધ ન હોય, તો વૃદ્ધ મુસાફર TTEને મળીને ચાલતી ટ્રેનમાં નીચેની બર્થ ખાલી રાખવાની માંગ કરી શકે છે. નિયમો અનુસાર તમામ સ્લીપર કોચમાં છ લોઅર બર્થ આરક્ષિત હોય છે. તે જ સમયે, એસી 3 ટાયર અને એસી 2 ટાયર કોચમાં, દરેક ત્રણ લોઅર બર્થ વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે આરક્ષિત છે. જો કે, જરૂરિયાત મુજબ, 45 વર્ષથી વધુ ઉંમરની મહિલાઓ અને સગર્ભા મુસાફરોને પણ આ સીટો અથવા બર્થ પર બેસાડવામાં આવે છે. તે જ સમયે, રાજધાની એક્સપ્રેસ અને દુરંતો એક્સપ્રેસ જેવી તમામ એસી કોચ ધરાવતી ટ્રેનોમાં સામાન્ય મેલ અને એક્સપ્રેસ ટ્રેનોની સરખામણીમાં વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે વધુ સંખ્યામાં બર્થ આરક્ષિત હોય છે.* રેલ્વેના નિયમો અનુસાર જો તમે ટ્રેનના જનરલ ડબ્બામાં ટિકિટ વિના મુસાફરી કરતા પકડાઈ જાઓ છો, તો તમારે દંડ ભરવો પડશે. આવા કિસ્સામાં ઓછામાં ઓછા 250 રૂપિયાનો દંડ ભરવો પડશે. એટલું જ નહીં , જ્યાંથી ટ્રેન લાગી અને જ્યાં તમે પકડાયા ત્યાં સુધીનું તમારે ભાડું પણ ચૂકવવું પડશે. એટલે કે દંડની સાથે ભાડું પણ ચૂકવવું પડશે. પરંતુ જો TTE દંડની વધુ રકમ માંગે છે અથવા જો TTE ટિકિટ ચેક કરતી વખતે તમારી સાથે અસભ્ય વર્તન કરે છે. તો તેના વિશે ફરિયાદ કરવાનો અધિકાર છે. ફરિયાદ નોંધાવવા માટે ઘણા વિકલ્પો છે, તમે હેલ્પલાઈન નંબર 155210 પર મેસેજ કરી શકો છો અથવા રેલ મડાડ પોર્ટલ પર જઈને ફરિયાદ નોંધાવી શકો છો. આ સિવાય તમે www.coms.indianrailways.gov.in પર જઈ શકો છો. તમે લિંક પર જઈને ફરિયાદ પણ નોંધાવી શકો છો. આ માટે તમારે રેલ્વે સિક્યોરિટી હેલ્પલાઇનના ટોલ ફ્રી નંબર 182 પર કોલ કરવાનો રહેશે જો તમારી ફરિયાદ સાચી જણાશે તો TTE વિરુદ્ધ કાર્યવાહી કરવામાં આવશે.
* જો તમારે 199 કિલોમીટર સુધીની મુસાફરી કરવી હોય તો સામાન્ય ટિકિટ ખરીદ્યાના 3 કલાકની અંદર ટ્રેનમાં ચડવું જરૂરી છે. જો કે, જો મુસાફરી 200 કિલોમીટર કે તેથી વધુ હોય, તો સામાન્ય ટિકિટ 3 દિવસ પહેલા ખરીદી શકાય છે. જો કોઈ મુસાફર 199 કિલોમીટરથી ઓછા અંતર માટે ટિકિટ ખરીદે છે, તો તેણે જે સ્ટેશને જવું હોય ત્યાંથી પ્રથમ ટ્રેન ઉપડે તે પહેલાં અથવા ટિકિટ ખરીદ્યાના 3 કલાકની અંદર મુસાફરી શરૂ કરવી પડશે. આવી સ્થિતિમાં, જો તમારી ટિકિટ 199 કિલોમીટરના અંતર માટે છે, તો તમારે 3 કલાક પછી તરત જ મુસાફરી કરવી પડશે.* રેલવે દ્વારા સર્ક્યુલર જર્ની ટિકિટ નામની ખાસ ટિકિટ જારી કરવામાં આવે છે. આ સર્ક્યુલર જર્ની ટિકિટ દ્વારા રેલવે મુસાફરો એક ટિકિટ પર 8 અલગ-અલગ સ્ટેશનો પરથી મુસાફરી કરી શકે છે. આ સમયગાળા દરમિયાન તમે ઘણી ટ્રેનોમાં ચડી શકો છો. સામાન્ય રીતે તીર્થયાત્રા કે ફરવા જતા પ્રવાસીઓ રેલવેની આ સુવિધાનો લાભ લે છે. સર્ક્યુલર જર્ની ટિકિટ કોઈપણ વર્ગમાં મુસાફરી માટે ખરીદી શકાય છે. આમાં તમે જ્યાંથી મુસાફરી શરૂ કરો છો. ત્યાં જ સમાપ્ત કરી શકો છો. સર્ક્યુલર ટિકિટને ટિકિટ કાઉન્ટર પરથી ખરીદી શકાતી નથી. આ માટે તમારે પહેલા અરજી કરવાની રહેશે. તમારે તમારા ટ્રાવેલ રૂટની માહિતી રેલવે અધિકારીઓને આપવી પડશે. સર્ક્યુલર જર્ની ટિકિટની વેલિડિટી 56 દિવસ હોય છે. આ ટિકિટ બુક કરાવવા માટે પેસેન્જર્સે એ વાતનું ધ્યાન રાખવું પડશે કે જ્યાંથી તેમની મુસાફરી શરૂ થાય છે ત્યાં જ સમાપ્ત થવી જોઈએ. જો તમે લાંબા પ્રવાસ પર જઈ રહ્યા હોવ તો અલગ-અલગ સ્ટેશનો પરથી ટિકિટ લેવાની જરૂર નથી. તમારા ટ્રાવેલ રૂટ પ્રમાણે સર્ક્યુલર જર્ની ટિકિટ ખરીદીને તમે વારંવાર ટિકિટ ખરીદવાની ઝંઝટથી બચી શકો છો. આ ઉપરાંત તમારો કિંમતી સમય પણ વેડફતો નથી. જો તમે અલગ-અલગ સ્ટેશનો પર ટિકિટ ખરીદો છો, તો તે મોંઘી થઈ જાય છે. સર્ક્યુલર જર્ની ટિકિટ પર ટેલિસ્કોપિક રેટ લાગુ થાય છે, જે નિયમિત પોઈન્ટ-ટુ-પોઈન્ટ ભાડા કરતા નોંધપાત્ર રીતે ઓછા છે.

* વેઇટલિસ્ટ ટિકિટ ધરાવતા મુસાફરો એસી અને સ્લીપર કોચમાં મુસાફરી કરી શકશે નહીં અને તેઓને ઉતારવામાં આવી શકે છે. રેલવેનો ઉદ્દેશ્ય વેઇટલિસ્ટ ટિકિટ ધરાવતા મુસાફરોને આરક્ષિત કોચમાં મુસાફરી કરતા અટકાવવાનો અને તમામ મુસાફરો માટે મુસાફરીને વધુ સુવ્યવસ્થિત અને સુલભ બનાવવાનો છે. જોકે, રેલવેએ આ નિયમના સત્તાવાર અમલીકરણની તારીખ જાહેર કરી નથી. – એસી કોચ: આવા મુસાફરો પર 440 રૂપિયા સુધીનો દંડ થઈ શકે છે. – સ્લીપર કોચ: 250 રૂપિયા સુધીનો દંડ થઈ શકે છે.
* મિડલ બર્થ રાત્રે 10 વાગ્યા પછી જ ખોલી શકો છો અને સવારે 6 વાગ્યા પછી તમારે આ સીટ બંધ કરવી પડશે. રાત્રે મોબાઇલ પર લાઉડસ્પીકરનો ઉપયોગ કરી શકતા નથી. તમે કૉલ પર કોઈની સાથે વાત કરી રહ્યાં હોવ કે પછી ગીતો સાંભળતા હોવ તેનાથી અન્ય મુસાફરોને મુશ્કેલી પડી શકે છે અને ફરિયાદના કિસ્સામાં તમારી સામે યોગ્ય પગલાં લેવામાં આવી શકે છે.* ટ્રેન 3 કલાકથી વધુ મોડી ચાલી રહી છે, તો તમે સરળતાથી રિફંડનો દાવો કરી શકો છો. જો કે, કન્ફર્મ તત્કાલ ટિકિટ ધરાવતા મુસાફરો માટે આ સુવિધા ઉપલબ્ધ નથી. આનો અર્થ એ છે કે જો તમારી પાસે કન્ફર્મ તત્કાલ ટિકિટ છે, તો તમે તેના માટે રિફંડનો દાવો કરી શકતા નથી. રિફંડનો દાવો કરવા માટે, મુસાફરોએ ટિકિટ ડિપોઝિટની રસીદ રજૂ કરવી પડશે. તમે IRCTCની અધિકૃત વેબસાઇટ પર જઈને TDR ફાઇલ કરી શકો છો. આ સિવાય તમે ઑફલાઇન એટલે કે ટિકિટ કાઉન્ટર પર જઈને પણ રિફંડનો દાવો કરી શકો છો. ભારતીય રેલ્વેના નિયમો અનુસાર, રિફંડની રકમ TDR ફાઇલ કર્યાના 90 દિવસની અંદર તમારા બેંક ખાતામાં આવી જશે. સૌથી પહેલા IRCTCની ઓફિશિયલ વેબસાઈટ પર જાઓ અને યુઝર આઈડી અને પાસવર્ડની મદદથી લોગઈન કરો. હવે ‘સર્વિસ’ વિકલ્પ પર જાઓ અને “ફાઇલ ટિકિટ ડિપોઝિટ રિસિપ્ટ (TDR)” પર ક્લિક કરો.આ પછી માય ટ્રાન્ઝેક્શન્સ ટેબમાં “ફાઇલ ટીડીઆર” પસંદ કરો. હવે તમારે દાવાની વિનંતી મોકલવાની રહેશે. એકવાર વિનંતી સ્વીકારવામાં આવે, પછી તમને થોડા દિવસોમાં રિફંડ મળી જશે. રિફંડ એ જ બેંક એકાઉન્ટમાંથી આવશે જેમાંથી ટિકિટ બુક કરવામાં આવી છે. ટિકિટ ઑફલાઇન સરેન્ડર કરવા પર, તમારે બેંક ખાતાની માહિતી આપવી પડશે.
* રેલવેએ ટ્રેનોમાં બીમાર મુસાફરોની મદદ માટે 24×7 સેવા શરૂ કરી છે અને આ અંતર્ગત ડોક્ટર ઓન કોલ ઉપલબ્ધ રહેશે. આ સાથે જ મુસાફરી દરમિયાન અસ્વસ્થતા અનુભવવાના કિસ્સામાં ડૉક્ટરને કૉલ કરવા માટે, મુસાફરો રેલમદદ એપ દ્વારા અથવા ટ્રેન કંડક્ટર/ટ્રાવેલ ટિકિટ એક્ઝામિનર અથવા ટ્રેન મેનેજરનો સંપર્ક કરીને આગલા સ્ટેશન પર ટ્રેનમાં ડૉક્ટરને કૉલ કરી શકે છે. ઉપરાંત રેલવેએ મુસાફરો માટે 24×7 હેલ્પલાઈન નંબરો આપ્યા છે. ભારતીય રેલ્વેનો હેલ્પલાઈન નંબર 139 છે અને આ નંબર 12 ભાષાઓમાં ઉપલબ્ધ છે. ટ્રેન સંબંધિત માહિતી 139 નંબર પર કૉલ કરીને અથવા SMS મોકલીને મેળવી શકાય છે. 139 પર કૉલ કરીને, મુસાફરો ટ્રેનની પૂછપરછ, PNR સ્થિતિ, ટિકિટની ઉપલબ્ધતા (સામાન્ય અને તત્કાલ), ટ્રેનના આગમન અને પ્રસ્થાન વિશે માહિતી મેળવી શકે છે. 139 પર કૉલ કરીને, મુસાફરો સુરક્ષા સંબંધિત માહિતી, તબીબી કટોકટી, ટ્રેન અકસ્માત સંબંધિત માહિતી, ટ્રેન સંબંધિત ફરિયાદો, સામાન્ય ફરિયાદો, પાર્સલ સંબંધિત માહિતી મેળવી શકે છે. આ સાથે જ તમારી ફરિયાદ વિશે માહિતી મેળવવાની સાથે કોલ સેન્ટર અધિકારી સાથે પણ વાત કરી શકો છો.
* જો તમે ટ્રેનની અંદર ગરમ ભોજનનો ઓર્ડર આપવા માંગતા હોવ અથવા તમને તરસ લાગી હોય તો તમારે વોટ્સએપ નંબર +91-8750001323 પર મેસેજ કરવો પડશે. આ રેલ્વે PSU કંપની IRCTC દ્વારા જારી કરાયેલ નંબર છે. આના પર મેસેજ કરવાથી તમને ખાણી-પીણી સંબંધિત તમામ સુવિધાઓ મળશે. આ સિવાય જો તમને ટ્રેનમાં કોઈ પણ પ્રકારની સમસ્યા કે પરેશાનીનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. તો તમે રેલવે પોલીસના આ વોટ્સએપ નંબરઃ 9480802140 પર મેસેજ મોકલીને પણ ફરિયાદ કરી શકો છો…